Vorige week kon u lezen wat radiopiraterij inhoudt; een onderwerp dat ook in deze tijd nog belangrijk is. Radiopiraterij is vlak na de lancering van de radio ontstaan. In de jaren ’20 van de vorige eeuw zijn de eerste staatsomroepen gelanceerd. De documentatie over de eerste radiopiraten in Nederland vertelt ons dat de eerste radiopiraten in de jaren ’30 zijn ontstaan. Deze week zal verder worden ingegaan op deze geschiedenis, waarbij de belangrijkste voorbeelden uit het verleden de revue zullen passeren.
De uitzendingen van de eerste radiopiraten waren slechts op locale schaal te ontvangen. De uitzendingen werden uitgezonden op de middengolf (AM). Tussen 1950 en 1990 werd er een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van de Nederlandse radiopiraterij geschreven. De uitzendingen van de radiopiraten waren in grotere delen van Nederland te ontvangen. Hun uitzendbereik werd vergroot doordat zij van af een schip, fort of booreiland in de zee gingen uitzenden. Op deze schepen, forten en booreilanden konden grotere zendmasten worden geplaatst, waarmee ze in grotere delen van Nederland te ontvangen waren. Radiopiraterij was volgens de toenmalige Nederlandse wet niet strafbaar. De uitzendingen werden niet uitgezonden van af het Nederlandse territorium, maar van buiten de territoriale wateren. Daarnaast was er geen wet die het uitzenden van af de Noordzee verbood.
De eerste bekende radiopiraat die in grote delen van Nederland was te ontvangen, was Radio Veronica, die begon met uitzenden op 15 mei 1960. De uitzendingen werden van af een schip het land in gestuurd. Het eerste schip van Radio Veronica heette Borkum Riff. In 1964 werd dit schip vervangen door de Ijslandtrawler Norderney. Radio Veronica werd vooral populair bij de jeugd en dankte zijn populariteit aan uitzendingen met populaire popmuziek, die bij de Hilversumse zenders nauwelijks aan bod kwam. Radio Veronica werd zo populair dat de zender al gauw concurrentie kreeg. Een voorbeeld hiervan is Radio Noordzee Internationaal.
De luisteraars van beide zenders kwamen uit dezelfde doelgroep. Tussen Radio Veronica en Radio Noordzee ontstond dan ook een concurrentiestrijd, die op 15 mei 1971 escaleerde. De directie van Radio Veronica had tevergeefs geprobeerd om een akkoord te sluiten met Radio Noordzee. Als reactie op deze mislukking gaf de directie van Veronica opdracht om het uitzendschip van Radio Noordzee van het anker te lichten. Omdat dit veel werk was, plaatste de opdrachtnemer een bom. Radio Veronica wilde de concurrentie alleen het zwijgen opleggen, maar dat liep dus uit de hand. Door de bomaanslag werd de druk op Den Haag om een wettelijk verbod tegen de radiopiraten te maken luider dan voorheen. Er was een dergelijk verbod vastgelegd in het Verdrag van Straatsburg, dat echter door Nederland nog niet was geaccepteerd. In 1965 was dit verdrag gesloten, dat in de volksmond ook wel de anti-piratenwet genoemd werd. In dit verdrag werd de medewerking aan radio- en/of TV-uitzendingen van af vaar- en vliegtuigen op de internationale wateren verboden. Op 18 april 1973 debatteerde de Tweede Kamer over aansluiting van dit verdrag. De aanhangers van de illegale radiozenders probeerden dit te voorkomen en organiseerden voor die dag een massabetoging. Door deze betoging hoopten vooral de jongeren, bij wie Radio Veronica geliefd was, hun favoriete zender te kunnen redden.
Radio Veronica was evenwel niet van plan om een radiopiraat te blijven. De betoging van 18 april werd door Radio Veronica aangegrepen om een ledenwervingscampagne te starten. Als de zender voldoende leden had, kon een legale status als commerciële radiozender worden verkregen. Nadat het openbaar ministerie en minister Van Doorn van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk werk Radio Veronica geen uitzendstatus wilden verlenen, vond op 31 augustus 1974 de laatste illegale uitzending van deze zender plaats. Het van kracht worden van het verdrag van Straatsburg maakte een einde aan de zeeavonturen van Radio Veronica. De zender bleef toch doorvechten om een legale status te verkrijgen en niet zonder resultaat: de rechter kende in 1976 toch een aspirantstatus aan Radio Veronica toe.
Alleen 2 kleinere zenders bleven van af de zee uitzenden. De Nederlandse kust was echter geen geschikte plek meer om voor anker te gaan. Vanwege de anti-piratenwet gingen deze zenders voor de kust van andere Europese landen liggen om van daar af hun programma’s uit te zenden. Het einde van de geschiedenis van het uitzenden van af het Nederlandse deel van de Noordzee was daarmee een feit, maar het einde van de grootschalige radiopiraterij was nog niet in zicht. Rond 1980 werden uitzendingen over de FM-golf steeds bekender. Hiermee ontstond dan ook een nieuwe vorm van radiopiraterij. De vroegere zeepiraten maakten gebruik van de AM golf omdat die verder kon zenden en er geen kwetsbare, hoge uitzendmast voor nodig was.
Eind jaren ’80 kwam er weer een nieuw fenomeen in de radiopiraterij-wereld. De satellietfrequentie in internationale gremia bestemd voor telecommunicatie bood nieuwe mogelijkheden voor radiopiraten. De bekendste radio- en tv-piraat uit die tijd is RTL. RTL zond van uit Luxemburg zijn programma’s naar grote delen van West-Europa. Deze satellietuitzendingen werden U-bochtconstructies genoemd. De directies van de piratenzenders uit die tijd vonden dat zij in hun recht stonden. Ze baseerden zich hierbij op het recht van vrije ontvangst. Dit recht is vastgelegd in het Verdrag van Rome. Door dit recht kon de wettelijke blokkade op commerciële radio- en televisie-omroepen in Nederland geen stand houden. Hiermee was het begin van onze huidige commerciële radio- en televisiezenders een feit. Volgende week zal het Agentschap Telecom, die in het artikel van vorige week al veelvuldig genoemd werd, aan bod komen.
Lees ook de andere artikelen van mr. Sophia Sipkens.